Zakres zrealizowanych prac

Wszystkie rozwiązania przestrzenne, funkcjonalne oraz detale architektoniczne, a także przyjęte materiały i technologie wykonania zostały zawarte w projektach budowlanych i uzgodnione z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Lublinie Delegatura w Zamościu.

Rozwiązania techniczne i materiałowe stosowane na Starym Mieście w Zamościu, jako obiekcie wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, muszą realizować podstawowy postulat warunków konserwatorskich dotyczący kompleksowej ochrony obiektów zabytkowych i ich rewaloryzacji, czyli przywrócenia wartości. Stosowane są, więc tradycyjne materiały jak np. cegła ceramiczna pełna, tynki tradycyjne, drewno jako budulec dachów, blacha miedziana lub dachówka, płytki ceramiczne, klinkier i kamień (piaskowiec lub wapień). Natomiast do wzmacniania konstrukcji obiektów czy do wszelkich prac zabezpieczających szczególnie przed działaniem wody stosowane są nowoczesne technologie umożliwiające najbardziej skuteczne i trwałe rozwiązania; np. przepony poziome wodoszczelne, tynki renowacyjne, farby wysokoparoprzepuszczalne czy impregnaty hydrofobizujące.

Przyjęte rozwiązania nie niszczą struktury przestrzennej obiektów zabytkowych, maksymalnie eksponują obiekt, a współczesne funkcje wprowadzane są tak, aby nie niszczyć tkanki zabytkowej. Obiekty i przestrzenie publiczne zostały odpowiednio wyeksponowane w krajobrazie w oparciu o badania historyczne.

Przedmiotem projektu była rewitalizacja (remont, przebudowa, zagospodarowanie) następujących obiektów i przestrzeni publicznych:

• Rynek Wodny,
• Rynek Solny wraz z Placem Jaroszewicza oraz ulicami przylegającymi: Pereca i Zamenhofa, 
• ul. Solna (odcinek od Rynku Wielkiego do Rynku Solnego i od ul. Zamenhofa do Placu Stefanidesa), 
• ul. Ratuszowa (odcinek od Rynku Wielkiego do Rynku Solnego);
• elewacja frontowa Ratusza oraz elewacja wieży ratuszowej, 
• schody Ratusza.

Ponadto wybudowany został system monitoringu obszaru Rynku Wodnego i dziedzińca Ratusza. Piwnice Oficyn Ratusza zostały przystosowane do zwiedzania dla turystów oraz wyposażone zostały w system monitoringu. Zarówno w obszarze Rynku Wodnego jak i w piwnicach oficyn zapewniono dostęp do bezprzewodowego Internetu.

Rynek Wodny

Projekt zagospodarowania Rynku Wodnego zawierał w swoich założeniach ideowych rozstrzygniętą pod względem konserwatorskim i konsekwentnie przeprowadzoną analizę historyczno – urbanistyczną Rynku Wodnego w kontekście Starego Miasta. Rozwiązania zaproponowane przez autorów w projekcie zagospodarowania w sposób jasny i czytelny akcentują pierwotną część Rynku Wodnego. Natomiast pozostała część Rynku zaprojektowana i wykonana została z uwzględnieniem istniejącej zieleni, tworząc przestrzeń atrakcyjną dla otoczenia XIX-wiecznych kamienic. Uwzględniono również powiązania widokowe Rynku Wodnego z otoczeniem, głównie powiązania na linii Rynek Wielki – Klasztor Klarysek, widoki na Katedrę oraz wieżę kościoła Św. Mikołaja.

W ramach zagospodarowania Rynku Wodnego wykonano następujące prace budowlane:

• przebudowę nawierzchni placu,
• budowę obiektów małej architektury: fontanny oraz murków wydzielających fragmenty zielone od płyty placu oraz murków z wbudowanymi siedziskami,
• budowę podziemnej komory mieszczącej maszynownię fontanny,
• budowę sieci i przyłączy zewnętrznych zapewniających obsługę fontanny oraz odwodnienie i oświetlenie terenu,
• niezbędne likwidacje istniejących fragmentów sieci wodociągowej oraz oświetlenia terenu, kolidujących z przebudową rynku.

Nawierzchnię Rynku Wodnego tworzy kompozycja z płyt granitowych oraz klinkieru. Układ płyt uwzględnia historyczne zasady jego zagospodarowania. Główny motyw kompozycyjny to powielony moduł o wymiarach 5x5 m, stanowiący odniesienie do pierwotnych wymiarów Rynku (50x50m). Istniejąca zabudowa wschodniej i zachodniej pierzei Rynku nie pozwala na odbudowę placu w postaci kwadratu symetrycznego do osi poprzecznej przebiegającej przez Rynek Wielki, dlatego też, w celu nawiązania do historycznych podziałów, posadzkę placu podzielono na dwie strefy. Zróżnicowanie powierzchni uzyskano poprzez przemienne zastosowanie materiałów wykończeniowych nawierzchni tj. granitu i klinkieru. Nawierzchnia Rynku została ukształtowana w taki sposób, aby uzyskać „gładką” płaszczyznę całego placu, co umożliwia swobodne poruszanie się osobom niepełnosprawnym.

W zachodniej części Rynku Wodnego, gdzie dominują płyty granitowe, zlokalizowano fontannę wraz z podziemną maszynownią. Niecka fontanny wpuszczona została w posadzkę placu, tak że przekrywające nieckę wierzchnie płyty granitowe znajdą się na poziomie płyty rynku. Fontannę wykonano w formie „otwartej”, w postaci strumieni wody pojawiających się na płycie rynku. Taka forma elementu wodnego pozwala na kontakt z wodą, umożliwia przejście pomiędzy strumieniami, a tryskające pionowo strumienie tworzą na osi widokowej ratusz – klasztor delikatną ażurową wodną „bryłę” nieprzesłaniającą widoku.
W nawierzchnię fontanny wbudowano reflektory zsynchronizowane z pracą dysz fontanny. Maszynownia fontanny jest podziemną budowlą techniczną, niewidoczną z powierzchni placu. Wejście do wnętrza komory odbywa się z powierzchni placu, poprzez zamykaną klapę.

Część wschodnia Rynku Wodnego, pokryta została głównie klinkierem.
W części centralnej Rynku Wodnego wykonane zostało oświetlenie w postaci wolnostojących latarń wkomponowanych w układ nawierzchni. Obecne na terenie placu drzewa podświetlono lampami montowanymi w podłożu, natomiast murki z miejscami do siedzenia wyeksponowano oświetleniem punktowym.
Przebudowano istniejący układ zieleni, wykonano nasadzenia nowej zieleni ozdobnej w przygotowanych kwietnikach bądź tzw. „donicach” okalających zachowane drzewa oraz wprowadzono elementy małej architektury: murki, ławki wolnostojące, kosze na śmieci oraz niewielką dominantę wschodniej części placu w postaci kuli granitowej.
Wprowadzenie zieleni miało na celu „ożywienie” przestrzeni, podniesienie waloru estetyki terenu oraz zwiększenie wydajności powierzchni biologicznie czynnej. Wykonany układ zieleni uatrakcyjnia i porządkuje wizualnie przestrzeń Rynku Wodnego, wpływa na poprawę warunków mikroklimatycznych tego obszaru oraz zwiększa ilości tlenu i poziom wilgotności.
Roślinność otoczono wykonanymi z piaskowca murkami o trzech wysokościach w zależności od pełnionych funkcji. Najwyższe murki z siedziskiem pełnią funkcje ławek. Niższe murki wykonano, jako obudowę rabat oraz drzew. Murki poza pełnioną funkcją, są ciekawym wizualnie elementem kompozycji.
Na osi pierzei wschodniej placu umieszczono obiekt w postaci granitowej kuli. Kula, jako element ozdobny, podnoszący walory estetyczne placu, ma na celu „zmiękczenie” przestrzeni zdominowanej przez proste, regularne kształty wynikające z przyjętego modułu kompozycji. Swym „idealnym” kształtem odnosi się do idei Zamościa, jako „miasta idealnego”.

Obszar Rynku Wodnego objęty został systemem monitoringu oraz bezprzewodowym dostępem do Internetu. Zamontowano kamery obrotowe, hot-spoty. 
Nowe zagospodarowanie Rynku Wodnego wpłynęło na podniesienie walorów estetycznych placu, zwiększyło jego atrakcyjność i sprawiło, że Rynek Wodny stał się miejscem wypoczynku, rekreacji i przyjemnego spędzania wolnego czasu.

Rynek Solny, Plac Jaroszewicza oraz przyległe ulice: Pereca i Zamenhofa

W efekcie realizacji projektu powstał nowy układ funkcjonalno-kompozycyjny placów, ciągów pieszo-jezdnych, miejsc parkingowych, zieleni oraz elementów małej infrastruktury. Przewodnią myślą projektowanego układu kompozycji Rynku Solnego było nawiązanie do tradycji miejsca i przywrócenie idei morandowskiego placu powiązanego przestrzennie i widokowo z Rynkiem Wielkim oraz Rynkiem Wodnym. W wyniku tego zabiegu został wyodrębniony w nawierzchni układ kwater z podkreśloną centralnie przechodzącą osią łączącą ze sobą place. Geometryczny kształt kwater nawiązuje do stosowanych w dobie renesansu w architekturze krajobrazu prostokreślnych i uporządkowanych układów. Zasadniczym materiałem, z którego wykonana została nawierzchnia są różnej wielkości kostki granitowe koloru czerwonego i szarego oraz płyty z piaskowca.

W szarą powierzchnię kostki granitowej płyty Rynku Solnego wkomponowano kształty nawiązujące do renesansowych kompozycji ogrodów i elementów dekoracyjnych stosowanych w architekturze.

Kompozycja układu nawierzchni na Placu Jaroszewicza jest również geometryczna i nawiązuje do pozostałych wzorów w nawierzchni. Nawierzchnię Placu Jaroszewicza stanowi drobna kostka granitowa kolory jasnoszarego. Na osi placu przechodzącej prostopadle do południowej elewacji kościoła św. Katarzyny i na jego obrzeżach ułożono nawierzchnię z dwóch rodzajów kostki: granitowej z centralną kwaterą z płyt piaskowca.

Dla zaakcentowania już nieistniejących podcieni na ul. Zamenhofa, odcinek od ul. Solnej do Pl. Jaroszewicza, wykonano oddzielny chodnik z płyt piaskowca wkomponowanych w nawierzchnię z kostki granitowej koloru czerwonego.

Przy tych pracach wykonano izolacje fundamentów oraz cokoły z kamienia kamienic wokół remontowanych placów jak również schody do bram wejściowych tych kamienic.

Obok budynku Akademii Zamojskiej powstał dwustronny parking dla samochodów osobowych przedzielony pasem zieleni.

Wymieniono zużyte sieci c.o. i wod.-kan, wykonana została nowa instalacja deszczowa odwadniająca zmodernizowany obszar, uzupełniona została kanalizacja teletechniczna.

Wprowadzono oświetlenie terenu oraz małą architekturę (ławki, kwietniki, kosze na śmieci). Naczelną zasadą przy projektowaniu, a następnie wykonaniu małej architektury było stworzenie jednorodnego, harmonijnego systemu elementów ściśle zintegrowanego z układem kompozycyjnym placu. Elementy małej architektury zostały wykonane z materiałów nawiązujących kolorem i fakturą do nawierzchni. Ławki wykonane zostały z płyt piaskowca. Jako element dekoracyjny został wykorzystany motyw wzoru powielony z jednej z kamienic znajdujących się przy Rynku Solnym - jest to wzór wycięty w blasze czernionej oksydowanej olejowo i montowanej pod siedziskiem. Ławki zostały podświetlone za pomocą świetlówek zamontowanych do głównej płyty konstrukcyjnej przeświecającej przez matowe tafle szkła hartowanego.

Wykonano dwa rodzaje koszy na śmieci. Pierwsze, wykonane z płyt piaskowca, sąsiadujące z ławkami na Rynku Solnym, pełnią jednocześnie funkcję donic dla roślinności. Drugi rodzaj koszy, również z piaskowca, umiejscowiony został wzdłuż Akademii oraz w pozostałych częściach Rynku Solnego.

Wykonano nasadzenia zieleni na przygotowanych kwietnikach i w donicach.

Wykonane oświetlenie kamienic zapewnia subtelną iluminację dla całego Rynku Solnego, jednocześnie chroniąc plac przed zaburzeniem kompozycji, poprzez wprowadzanie lamp stojących. Wykonano również punktowe oświetlenie wzdłuż linii zieleni na parkingu. Mo ono za zadanie rozświetlić tę część placu, wyeksponować nasadzoną zieleń i ułatwić kierowcom parkowanie samochodów w godzinach wieczornych. W nawierzchni Placu Jaroszewicza wykonano punktowe oświetlenie liniowe. Podkreśla ono układ i osiowość placu, biegnąc wprost na główne wejście do Kościoła św. Katarzyny.

Ulice: Solna i Ratuszowa

Ulice Solna i Ratuszowa otrzymały nowe nawierzchnie. Nawierzchnia ulicy Solnej na odcinku od Rynku Wielkiego do ul. Pereca została wykonana z nowego klinkieru, natomiast na odcinku od ul. Zamenhofa do Pl. Stefanidesa z kostki granitowej koloru czerwonego. Ulica Ratuszowa na całym modernizowanym odcinku wykonana została z klinkieru.
Wykonano także modernizację wraz z przebudową instalacji podziemnych oraz izolacje przyległych fundamentów kamienic, jak również remont cokołów.

Ratusz – elewacja frontowa oraz wieża

Zakres prac objął remont, konserwację i naprawę stiuków oraz malowanie elewacji frontowej i wieży Ratusza. Wykonano prace związane z izolacją murów ceglanych tj. odgrzybianie, wykucie spoin oraz powierzchniowe neutralizowanie soli. Zastosowano tynki renowacyjne, wykonano cokoły z płyt kamiennych. Przeprowadzono iniekcję grawitacyjną. W całym obiekcie Ratusza wymieniono stolarkę okienną. Przy wymianie stolarki okiennej zastosowano rozwiązanie najbardziej wskazane z konserwatorskiego punktu widzenia. Rozwiązanie to polega na zastosowaniu okien drewnianych o konstrukcji skrzynkowej. Skrzydła zewnętrzne są wiernym odtworzeniem skrzydeł historycznych, zaś skrzydło wewnętrzne szklone jest zestawem szklanym, również z ramą o profilu historycznym, lecz ze szprosami naklejanymi obustronnie na szyby. Wyremontowano lub wymieniono stolarkę drzwiową. Przeprowadzono również konserwację drzwi wejściowych. Remontowi poddano także gzymsy, parapety, rynny i rury spustowe oraz elementy stalowe – balustrady wieży Ratusza. Wyremontowano tarczę zegarową na wieży.

Schody Ratusza

Przeprowadzony został remont konserwatorski schodów z naprawą murów i sklepień. Wykonano izolację pionową i poziomą murów oraz naprawę tynków. Zastosowano tynki renowacyjne.

Na części schodów Ratusza znajduje się historyczna balustrada kamienna. Istniała, więc możliwość wiernego jej odtworzenia w kamieniu na pozostałej części schodów, gdzie znajdowała się balustrada betonowa. Rekonstrukcja kamiennej balustrady była rozwiązaniem jedynym do przyjęcia z konserwatorskiego punktu widzenia. Istniejące elementy kamienne balustrady poddano konserwacji. Wykonano ich czyszczenie i hydrofobizację. Natomiast popękaną balustradę betonową z lat 30-tych XX w., zastąpiono nową kamienną z piaskowca. Rekonstrukcja balustrady w naturalnym, historycznym materiale spowodowała znaczne poprawienie estetyki schodów ratusza.

Trasa turystyczna w piwnicach oficyn Ratusza

Dzięki realizacji projektu, miasto wzbogaciło się o nową atrakcję turystyczną tj. trasę turystyczną w oryginalnych wnętrzach piwnic oficyn Ratusza. Podczas prac remontowych, przeprowadzonych kilka lat wcześniej, odkryto nieznane dotychczas relikty architektoniczne pochodzące zarówno z okresu funkcjonowania obiektu w XIX w., jak i z lat wcześniejszych. W oficynie wschodniej odkryto piwnicę pochodzącą z wieku XVIII oraz murowaną studnię z czasu budowy obecnej oficyny. W oficynie zachodniej, w jej południowej części odsłonięto relikty zabudowy sanitarnej związanej z funkcjonującym tu więzieniem. Ponadto z tego samego okresu pochodziły fragmenty posadzki ceglanej, odsłoniętej w części pomieszczeń. Najciekawszym znaleziskiem było odsłonięcie reliktów murowanej zlewni na wodę deszczową z połowy XVII wieku. Odkrycie reliktów zadecydowało o tym, że podjęta została decyzja o zorganizowaniu w piwnicach oficyn trasy turystycznej. W ramach projektu pt. Rewitalizacja zabytkowego Starego Miasta w Zamościu, jedynego obiektu z województwa lubelskiego wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO” wykonane zostały niewielkie ingerencje konserwatorskie, monitoring oraz system dostępu do Internetu, aranżacja i wyposażenie odkrytych piwnic. Wystawa obejmuje w nowoczesnym układzie, tradycyjną ekspozycję muzealną i prezentacje multimedialne. Są to zarówno plansze, dla których opracowano materiał ikonograficzny, prezentacje multimedialno - informacyjne (filmowe i komputerowe), rekonstrukcje wnętrz
w oparciu o odkryte i zachowane relikty architektury, czy wreszcie ekspozycje muzealne. Wystawa prezentuje historię Ratusza zamojskiego od XVI do XX wieku oraz odkrycia archeologiczne przeprowadzone na jego terenie w XX i pocz. XXI wieku. W ramach wystawy w trasie turystycznej uwzględniono m.in. zagadnienia historii budowy miasta, funkcje Ratusza i jego najbliższego otoczenia, odkrycia archeologiczne w trakcie rewitalizacji, związane z dziejami Ratusza na tle historii miasta i twierdzy. Historia i architektura Ratusza zamojskiego ukazana jest na tle innych obiektów tego typu w Polsce. Ekspozycja obejmuje również współczesny obraz Zamościa, jako miasta wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Wystawa prezentuje miasta partnerskie Zamościa oraz obecność nazwy miasta i regionu na morzach i oceanach (statki: m/s „Zamość”, m/s „Ziemia Zamojska”, m/s „Roztocze” w formie prezentacji fotograficznej oraz pamiątki związane z uroczystościami wodowania statków m/s „Ziemia Zamojska” i m/s „Roztocze”). Wystawa umieszczona w podziemiach oficyn ratuszowych wpisuje się znakomicie w historyczne prezentacje zlokalizowane w niektórych tylko zachowanych obiektach ratuszowych w Polsce. Ratusz zamojski, stanowiący niewątpliwie jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Zamościa zyskał dzięki ekspozycji w podziemiach swoich oficyn jeszcze bardziej atrakcyjny charakter.